BLOG
Read our insightful articles and content on our blog at Psyched Aruba. We discuss different topics related to mental health, personal development, and overall well-being.
Dia 2 di april ta “world Autism Day” y e luna di april ta dedica na duna informacion y concientizacion di autismo. Mi kier cuminsa na bisa cu tin hende cu por ta menos favoreci na “label un persona como autista” y otronan ta haya mas claridad na momento cu diagnostica un persona cu autismo. Pami den mi trabou como psicologa semper mi a tuma tur termino, manera autismo, como un kader di referencia pa por yega na un calidad di bida mas mihor. Autismo, e ta zona eng!Wel eingelijk no mester tin miedo di e nomber autismo. Ami ta kere fiel cu cada un di nos tin cierto grado di autismo. P’esey nan ta yam’e Autism Spectrum Disorder. Asina ta cu autismo no ta un categoria di: si of no, pero mas bien gradual, tin hende tin mas sintoma di autismo cu otro. Si mi wak mi mes por ehempel, ami ta tuma cosnan hopi letterlijk. Un biaha mi pareha a comenta cu e chaffeur di auto Right Hand Drive nos dilanti a rek su garganta mane di giraffe p’e por a subi caminda.. mi a muri hari pasobra letterlijk mi ta imagina e chaffeur cu garganta laaargo asina den su RHD. Y ora hende bisa algo dobbelsinti e ta pasami he-le-maal voorbij. Oh ja, mi no ta corda cara di hende bon, dus hopi biaha si mi ta cana den un lugar druk, mi ta wak tur otro caminda menos haci oogcontact cu otro hende. Tur dos por cualifica como sintoma di autismo, e prome ta e limitacion den idioma; limitacion den flexibilidad di idioma (tuma cosnan letterlijk) y e di dos ta limitacion den contacto social; den un lugar druk prefera pa no inicia oogcontact cu esnan rond dimi. Mi sintomanan no ta perhudicami di tal forma cu e ta strobami funciona na scol/cas of social, ni ta suficiente pa un diagnosis. Sintoma? E ta un malesa? No, autismo no ta un malesa, sinenbargo ta uza e palabra sintoma pa describi cierto actitud of comportacion cu por lo general ta cai bou di autismo y cu ta varia pa persona, edad, grado etc. En general nos ta mira lo siguiente den locual ta autismo: (1) limitacion den interacto social, (2) limitacion den comunicacion (idioma), (3) limitacion of repeticion di conducta y grado di interes of actividad peculiar. Pa mas info click aki pa e criteria sigun DSM 5 pa diagnosis di autismo. Check pa bo mes si bo ta reconoce e sintomanan relata na autismo den e siguiente casonan. Sera conoci cu BobbieBobbie tin 6 aña di edad awor. For di chikito caba por a ripara cu Bobbie no tawata un mucha hopi affeciona. Masha poko e tawata inicia pa buska carinjo di su mayornan y e no tawata wak nan den cara. Mas tanto ora e mester di algo e tawata aserca esnan rond di dje. Bobbie su co’I hunga preferi ta auto. En especial e taira di auto! E ta gusta pone esaki draai y por keda wak’e pa ora. Bobbie a tarda pa papia, no cu e la cuminsa papia hopi laat pero e no tawata gusta papia. Preferibel e tawata gara nos man y pone riba locual e kier of tawata uza tiki palabra. Tawata parse cu anos di cas so tawata por a compronde Bobbie y esey tawata sinti manera un contacto special. Nos ta stima Bobbie masha hopi mes. Pero Bobbie por haci desordo ora e no gusta algo! Oef e tawata laga su curpa cai abou te dal su cabes hopi duro. Spanta nos tin ora. Ora Bobbie a cuminsa bai creche tawata tin un momento cu mi curazon a kibra. E leidster di dj’e a puntrami pa pasa un rato. Ora cu mi a jega mi a wak cu Bobbie ta su so sinta den un skina mientras otro muchanan ta hunga. E leidster ta bisami cu Bobbie no ta hunga ‘normal’manera e otro muchanan, cu e kier ta su so y cu tur atento pa e socialisa a caba cu bobbie na joramento y gritamento. Bo por imagina con rabia mi a bira. Con nan por bisa esey di Bobbie? Dios sa con e leidster a papia cune of ta algo cu un di e muchanan a haci! Mira cuanto mucha tin pa cada leidster tambe, kisas nan no por handle e cantidad anto bah’e riba Bobbie. Ta di inmediato mi a kita mi yui for di e speelschool y bai na un otro. Pero na e otro speelscholen no tawata tin cambio y mas mi pusha pa Bobbie socialisa, mas e tawata sera y hasta haya dolor di bariga cu sakamento. Mi tawata sinti cu aki por tin algo mas, combersando cu un hende di confiansa mi a aserca instancia concerni y mi por a compronde Bobbie hopi mas. Locual mi a siña ta cu e cantidad di amigo no ta indica con bon mi yiu ta den socialisa. Mi no ta fors’e bai un lugar druk cu yen di mucha y desordo. Bobbie tin un amigo aworaki y huntu nan ta gusta hunga wega. Cada un riba nan machine di wega, pero toch hunto cu otro. Sera conoci cu DevonDevon tin 12 aña, na scol ta surgi hopi problema pasobra constant Devon ta victima di bullying. Pa e mayornan e tawata un bofta den cara ora cu docentenan a insinua cu Devon tin biaha ta haci cosnan cu ta pone muchanan tent’e. Pa nos esaki tawata un insulto, pasobra cu otro palabra ta Devon mes ta buska. Y nos conoce Devon, Devon ta un mucha hopi social, carinjoso, semper kier juda y mas cu tur cos Devon kier tin amigo. Pero ta parse cu masha poko mucha kier ta su amigo. Anto cada bes cu mucha ta pik riba dje ta hacie mas dificil pa otro sera amistad cune. Devon ta mane buitenbeentje di su scol. Dicon e otro muchanan ta asina cruel? Ta stranjo si paso na cas Devon ta bai superbon cu e yiunan di e bisiña. Berdad cu nan ta mas jong cune, 6 y 7 aña pero nan ta hunga pasa pret y Devon ta tene cuenta cu nan ta jong tambe. Yiu di un bon amigo dimi ta den klas di Devon, un dia mi a coi un curashi y puntra e mucha con Devon ta den klas. Mi a ripara cu e mucha a mane duda pa papia pero mi a splike cu Devon ta wordo tenta hopi y cu mi kier compronde kico ta pasando pa mi por yuda Devon. Sigun e yiu di mi amigo Devon ta actua “straño”. E no por a sigui splica dus mi a aserca e docente un biaha mas, e biaha aki menos defensivo, pasobra mi kier yuda mi yiu. E docente a tuma su tempo y splica cu Devon ta un mucha cu ta siña bon y ta hopi curioso. E contacto cu otro muchanan no ta bai bon y tin bes hasta cu docente e ta pega. Caminda cu Devon ta pega mas tanto ta reglanan social manera con serca pa para di hende. Devon ta bai mucho den e personal space di otro mucha y no ta ripara cu e mucha no ta apresia esaki. E muchanan ta haci wega cu otro den klas y Devon tambe kier doet mee, e unico cos ta cu Devon ta bai demasiado largo door, ta keda ripiti e mesun cos, ta hari na momentonan inoportuno, enfin.. E docente ta bisami cu e no ta kere Devon ta hacie pa malo, pero e situacion no ta uno saludabel. E ta conseha pa nos schakel in un profesional, cu por duna nos como mayor pero tambe e scol mas conseho con pa yuda den e situacion aki. Sera conoci cu LeaLea ta un mucha cu no ta papia hopi. Unda mi cuminsa splica? Nos como mayor ta custuma cune y pa nos su actitud ta conoci, familiar, e ta nos Lea. Pero mi ta compronde cu porta pa otro hende Lea por ta un misterio, op zijn zachts gezegd. Pero como mayor ta importante pa mi splica ken ta Lea. Lea ta hopi respetoso. Tur mainta e lo deseabo un felis dia y na final di scol e ta wuif ayo. E ta gusta wak abou of den banda, pero masha poco e lo wak bo stret den wowo. Ora bo hací’e un pregunta e lo ripiti bo pregunta prome cu e contesta. Y si e contesta e ta contesta den Ingles yes or no. Kisas e prome dianan di scol Lea por ta hopi nervioso aunke nos como su mayor lo percura pa crea un rutina pa Lea. Ta fasil pa mira ora cu Lea ta nervioso of stressed, e ta bai janga su curpa dilanti bai patras y ta morde su huña. Na e momento ey lo ta bon pa duna Lea un espacio pa e calma, preferibel e mesun lugar y un lugar rustig. Tin ora Lea ta gusta cana den rondjes mientras e ta keda move su mannan manera e ta bula. Lea no por hopi contra zonido duro y por ehempel ora bel bati elo tapa su orea. Hey btw Lea ta pinta hopi bunita. No serio. No ta pasobra ta mi yiu. Puntr’e pa su artbook y bo lo keda asombra! Por ultimo..Autismo ta diferencia asina hopi, pa cada persona, pa cada famia. Kisas e casonan cu nos a trece dilanti no lo captiva autismo den su totalidad. Por ehempel ora cu ta diagnostica na adulto. Y cada persona, mas aun esnan cu ta biba di serca cu autismo, tin su mesun interpretacion y experencia pa comparti. Si bo ta interesa pa comparti cu nos bo experencia, no hesita. Hunto nos por crea un ambiente di aceptacion y amor pa tur hende, unda cu nan por ta riba e spectrum.
Por ultimo e casonan describi ariba ta basa riba casonan real, pero no obstante suficiente pa autodiagnostica autismo. Pa esaki mester haci onderzoek profesional. Si abo of un conocir dibo ta preocupa pa nan mes of nan yui, e conseho ta pa acudi primeramente na bo dokter di cas. saludo cordial, Antoniëtte Geerman
0 Comments
Leave a Reply. |